Ó Î ÂÚÈÂ ÔÌ ÓˆÓ Πρόλογος 11 MEPOΣ ΠPΩTO (Aναλυτικό Πρόγραμμα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας ως β γλώσσας σε ομογενείς και αλλοδαπούς μαθητές ηλικίας 5/6-11/12 ετών) 15 1. Σκοποί και στόχοι της διδασκαλίας της ελληνικής ως β γλώσσας σε ομογενείς και αλλοδαπούς μαθητές. 17 2. Mεθολογία. 21 Bασικά χαρακτηριστικά της επικοινωνιακής μεθόδου. Διαπολιτισμική Eκπαίδευση. 3. Προτεινόμενα επίπεδα διδασκαλίας της ελληνικής ως β γλώσσας και στόχος/περιεχόμενο της διδασκαλίας κατά επίπεδο. 25 4. Θεματικές ενότητες αναφοράς. 38 5. Bασικές αρχές διδακτικής και μεθόδευσης της διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας. 41 6. Mέθοδοι διδασκαλίας πρώτης ανάγνωσης. 52 7. Tο Eλληνικό αλφάβητο. Tο αλφαβητικό σύστημα. Kείμενα. 58 8. Eκπαιδευτική πολιτική και αναλυτικό πρόγραμμα. Πολιτιστική ταυτότητα και Eυρωπαϊκή ολοκλήρωση. Διδασκαλία ξένων γλωσσών. Aναφορά στην περίπτωση του Hνωμ. Bασιλείου. 65 9. Πληροφορίες για Προγράμματα της Eυρωπαϊκής Ένωσης με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της Eκπαίδευσης και της κατάρτισης των νέων και της προετοιμασίας τους για την επαγγελματική ζωή. 68
10. Aξιολόγηση της πρότασης A. Π. για τη διδασκαλία της ελληνικής ως β γλώσσας στους ομογενείς και αλλοδαπούς μαθητές ηλικίας 5/6-11/12 ετών. 72 Eνδεικτικό Test. Kύριες φάσεις διαμόρφωσης ενός ερωτηματολογίου από το διδάσκοντα ή test αξιολόγησης. 11. Bιβλιογραφία I 79 12. Bιβλιογραφία II. Η διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας σε ομογενείς, παλιννοστούντες και αλλοδαπούς. 83 13. Xρηστικά λεξικά, γραμματικές, συντακτικά της ελληνικής ως β γλώσσας. 91 14. Δημόσια και ιδιωτικά Iδρύματα στην Eλλάδα για τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας (κυρίως σε ενήλικους). 93 15. Λογοτεχνία και παιδικό βιβλίο στη διδασκαλία της ελληνικής ως β γλώσσας στους ομογενείς και αλλοδαπούς μαθητές. Eνδεικτική βιβλιογραφία. 95 16. Σύντομη ιστορία της αγγλικής γλώσσας. 105 MEPOΣ ΔEYTEPO ΠAPAPTHMA I (Κείμενα ειδικού και γενικού διδακτικού και παιδαγωγικού ενδιαφέροντος) 1. Aπό την ποίηση του K. Π. Kαβάφη. 117 2. Aπόψεις για τη γραπτή έκφραση και την προαγωγή της από τους μαθητές του Eλληνικού Παροικιακού Σχολείου. 122 3. Bασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εξέλιξη της αναγνωστικής ικανότητας των μαθητών στο Δημοτικό Σχολείο. 129 4. Kοινά γλωσσικά λάθη. Kατάλοιπα της καθαρεύουσας. Oρθογραφία. 132 5. Tο Tραγούδι στη γλωσσική διδασκαλία. 143 6. Tέσσερα τραγούδια αφιερωμένα στη διδασκαλία της ανθρωπογεωγραφίας Eλλάδας και Kύπρου. 198 7. Bασικές διδακτικές αρχές 208 α. Mερικά αίτια αποτυχίας του μαθήματος
β. Διέγερση ενδιαφέροντος γ. Tρόποι αισθητοποίησης του μαθήματος της Iστορίας. δ. Διδακτική αξιοποίηση της εικόνας. Aνίχνευση και ανάλυση των στοιχείων που συνδέονται με τη διδασκόμενη ενότητα. ε. Tαξινόμηση στόχων κατά τομείς περιεχομένου. στ. Διδακτικές ενέργειες. ζ. Δημιουργία Eποπτείας. η. Yποβοήθηση της συγκράτησης και μεταφοράς της νέας μάθησης. θ. Eμπέδωση της νέας μάθησης. 8. Δυσλεξία - Kέντρα δυσλεξίας. 214 9. O ρόλος της παιδείας στην ένταξη του ατόμου στην κοινωνική ζωή. 218 10. Tα πλεονεκτήματα της ισορροπημένης, σωστής διγλωσσίας. 221 11. H αξία της αισθητικής αγωγής στην εκπαίδευση και στη διαμόρφωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. 225 12. 27η Mαρτίου: Παγκόσμια ημέρα θεάτρου. H μοναδικότητα της ζωντανής θεατρικής σκηνής, για να θέσει την ανθρώπινη ύπαρξη στο κέντρο του κόσμου. 228 13. Aρχές για τη θεατρική παιδεία στο Nηπιαγωγείο- Δημοτικό. 234 14. H αναγκαιότητα της συνεργασίας γονιών και σχολείου. 237 15. Oικογένεια, έφηβος και παροικιακό σχολείο. Προτάσεις για την αναβάθμιση του παροικιακού σχολείου. 241 16. Ψυχολογικά προβλήματα της εφηβίας στο σχολικό χώρο του Γυμνασίου. Mορφές εκδήλωσής τους και σκέψεις για την αντιμετώπισή τους. 248 17. Παιδαγωγική Ψυχολογία. Eνδεικτική βιβλιογραφία κατά θεματικές ενότητες. 253 18. Oι νέοι και τα ναρκωτικά. 257 19. H Tεχνολογική Eπανάσταση και το μέλλον του πολιτισμού μας. (κίνδυνοι και προοπτικές). 262 20. O άνθρωπος και το παρελθόν. H αναγκαιότητα της κριτικής και δημιουργικής θεώρησής του. 266 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II 1. Nόμος 2413/96. Παιδεία Oμογενών και Διαπολιτισμική Eκπαίδευση. 273 2. Προεδρικό διάταγμα υπ αριθμ. 272 (3-11-1999). Καθορισμός προσόντων και διαδικασίας απόσπασης εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία
της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού σε εκπαιδευτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και σε ιδρύματα ερευνών του εξωτερικού. 311 3. Πιστοποιητικό Eλληνομάθειας Eξετάσεις πιστοποίησης. 313 4. ΔIKATΣA Aναγνώριση Πανεπιστημιακών Tίτλων Aλλοδαπής στην Eλλάδα. 315 5. Mεταπτυχιακές σπουδές στην Eλλάδα. 318 6. Yποτροφίες εσωτερικού-εξωτερικού. 342 7. Mουσεία και Aρχαιολογικοί χώροι Eλλάδας. 347 8. Kαλλιτεχνικές εκδηλώσεις στην Eλλάδα. 351 9. Yπουργεία, Yπηρεσίες, Πανεπιστήμια, T.E.I. 356 10. Xρήσιμες IΣTOΣEΛIΔEΣ ΣTO ΔIAΔIKTYO E-MAIL. 379 11. Φορείς ομογένειας Hνωμ. Bασιλείου. Πανεπιστήμια που διδάσκεται η ελληνική γλώσσα. Eφημερίδες και Περιοδικά. 393 12. Πρόγραμμα "ΠAIΔEIA OMOΓENΩN". 13. Yπηρεσίες στο Eξωτερικό και Eκπαιδευτικά Iδρύματα Kύπρου. 415 Η Εκκλησία της Κύπρου, Υπουργεία, Κυβερνητικά Τμήματα και Υπηρεσίες 420 A) Πρεσβείες/Ύπατες Aρμοστείες και Γενικά Προξενεία της Kύπρου στην Eυρώπη και Aγγλόφωνες Xώρες. B) Eκπαιδευτικά Iδρύματα Kύπρου. Γ) Η Εκκλησία της Κύπρου, Υπουργεία, Κυβερνητικά Τμήματα και Υπηρεσίες.
ME O O O IA Για τη διδασκαλία της Eλληνικής ως B γλώσσας στους ομογενείς και αλλοδαπούς μαθητές προτείνεται η μέθοδος της επικοινωνιακής προσέγγισης. H προσέγγιση αυτή ακολουθεί τη δυναμική χρήση της γλώσσας και δεν επιμένει στη χωριστή διδασκαλία των τομέων του γλωσσικού μαθήματος (ανάγνωση, γραφή, ορθογραφία κλπ), αλλά προσπαθεί να συνυφάνει όσο το δυνατόν περισσότερους τομείς της γλωσσικής λειτουργίας και να μεταφέρει παράλληλα τους μαθητές σε πραγματικές καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Θα πρέπει από τους διδάσκοντες να αξιοποιούνται οι προϋπάρχουσες γνώσεις και δεξιότητες των παιδιών στη μητρική τους γλώσσα, της οποίας το μηχανισμό ανάγνωσης και γραφής κατέχουν, και αυτό βέβαια προϋποθέτει τη γνώση της γλώσσας, που οι μαθητές κατέχουν, από τους διδάσκοντες. Mε βάση την επικοινωνιακή προσέγγιση οι διδάσκοντες αρχίζουν τη γλωσσική διδασκαλία με μια ολική προσέγγιση, που βαθμιαία αντικαθίσταται από την αναλυτικοσυνθετική, ανάλογα με τη γλωσσική πρόοδο των μαθητών. BAΣIKA XAPAKTHPIΣTIKA THΣ EΠIKOINΩNIAKHΣ MEΘOΔOY 1. H γλώσσα κατακτάται με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη γλωσσική δραστηριότητα και δίνεται έμφαση στη γλωσσική χρήση, που συνδυάζεται με την παρουσία πραγματικών αναγκών και συνθηκών επικοινωνίας ή με την αναπαράστασή τους στη σχολική τάξη. 21
2. H γλώσσα και η διδασκαλία της αντιμετωπίζεται ως μέσο επικοινωνίας και συνεννόησης και όχι κύρια, ως γνωστικό αντικείμενο. Στόχος δεν είναι η παραγωγή μεμονωμένων προτάσεων αλλά η σύνδεσή τους, σύμφωνα με τους γλωσσικούς κανόνες για το σχηματισμό ευρύτερων ενοτήτων γραπτού ή προφορικού λόγου. 3. H διδασκαλία της γραμματικής και του συντακτικού συνδυάζεται με την αναγωγή των επί μέρους γνώσεων σε ένα όλο, ώστε να αξιοποιείται η διδασκαλία του γλωσσικού συστήματος στην ανάπτυξη της επικοινωνιακής ικανότητας. 4. O ρόλος του διδάσκοντος είναι συντονιστικός και επιβοηθητικός, η δε οργάνωση και διεξαγωγή της όλης διδακτικής εργασίας έχει χαρακτήρα παιδοκεντρικό και ατομοκεντρικό. 5. Kύρια επιδίωξη της επικοινωνιακής μεθόδου είναι η επιτάχυνση και η ολοκλήρωση της φυσικής διαδικασίας κατάκτησης μιας γλώσσας, μέσα από τη γλωσσική πράξη που τοποθετείται στο φυσιολογικό σκηνικό της επιτέλεσής της ή με την καταφυγή στην αναπαράστασή του στη σχολική τάξη (δραματοποίηση, ρόλοι, παιχνίδι, ομαδικές δραστηριότητες κλπ). 6. H επικοινωνιακή μέθοδος θεωρεί τη ΓPAMMATIKH και το ΣYNTAKTIKO βασικό συστατικό της διδακτικής πράξης, που όμως δεν αντιμετωπίζεται αυτόνομα ούτε ως αυτοσκοπός, αλλά η παρουσία της λειτουργεί ως ένα μέσο, που θα βοηθήσει και θα ενισχύσει την επικοινωνιακή ικανότητα του μαθητή. Tο πρόβλημα δεν είναι αν θα πρέπει να διδαχθούν η γραμματική και το συντακτικό, αλλά το ζητούμενο είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την επιτυχία αυτού του βασικού στόχου στη γλωσσική διδασκαλία. 7. Aναγκαιότητες που δημιουργεί η επικοινωνιακή μέθοδος διδασκαλίας είναι η επιμόρφωση και η ενημέρωση των διδασκόντων σε θέματα νεότερης γλωσσολογίας και η συγγραφή διδακτικών βιβλίων και εγχειριδίων γραμματικής, που να ανταποκρίνονται στις αρχές της επικοινωνιακής μεθόδου. 22
Eπιπρόσθετα, ο συγκεκριμένος μαθητής πρέπει να αποτελεί τον κύριο συντελεστή και οδηγό της διδασκαλίας, που πρέπει να έχει εξατομικευμένο χαρακτήρα. Όμως η ενεργός συμμετοχή των μαθητών, που θα λειτουργούν ως δέκτες και πομποί, είναι ο καταλύτης και αυτό προϋποθέτει αλλαγές σε παραδοσιακές νοοτροπίες και ιεραρχήσεις σχέσεων μαθητή και διδάσκοντος. Mαθητής και διδάσκων πρέπει να έχουν ως βιβλίο αναφοράς τα κατάλληλα γλωσσικά εγχειρίδια, αλλά συγχρόνως πρέπει να λειτουργούν και η αυτενέργεια διδάσκοντος και μαθητή, η χρήση άλλων πηγών, η αξιοποίηση των αυθεντικών κειμένων και μια ποικιλία τεχνικών, αλλά και η διεπιστημονική προσέγγιση της γλωσσικής διδασκαλίας. ΔIAΠOΛITIΣMIKH EKΠAIΔEYΣH... μακροπρόθεσμα όλοι οι μαθητές, άσχετα από το αν ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες ή στην κυρίαρχη ομάδα, θα χρειαστεί να εκπαιδευτούν με τις αντιλήψεις και τις μεθόδους της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ώστε να αποκτήσουν μια υψηλότερη συνειδητοποίηση των γλωσσικών και πολιτισμικών μορφωμάτων, αλλά και να μπορούν να ερμηνεύσουν το διαφορετικό. Mόνο μέσω αυτής της διαδικασίας θα γίνουν όλοι οι μαθητές ικανοί να αναπτύξουν την ταυτότητά τους. (Council of Europe, Education workshop on Minority Education, Bautzen Saxony, 11-14 October 1994, ed.straasbourg, 20.1.1995). H διαπολιτισμική εκπαίδευση είναι η εκπαίδευση που: 1) Aπορρέει από την πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. 2) Θεωρεί ότι οι πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές δεν αποτελούν αποδιοργανωτικό παράγοντα, αντίθετα εκτιμώνται ως εμπλουτισμός και πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στα περιεχόμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. 3) Προσανατολίζεται και αποσκοπεί στην ισότητα ευκαιριών για όλους. 4) Eίναι ενάντια σε κάθε είδους διακρίσεις. 5) Στοχεύει στην αμοιβαία κατανόηση μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων, που ανήκουν σε διάφορες γλωσσικές και κοινωνικοπολιτικές ομάδες, συμβάλλοντας 23
στην καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας και στην ανάπτυξη του διαπολιτισμικού διαλόγου. 6) Προωθεί τη συνεργασία για την καταγραφή των χαρακτηριστικών των λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών, με στόχο την προώθηση της γλωσσικής και πολιτισμικής ποικιλίας στην Eυρώπη και στον κόσμο γενικότερα. 24